Je kiest niet dat je bevriest

Naar aanleiding van de heftige, maar ook noodzakelijke, documentaire 'Blauwe ballen en andere verkrachtingsmythes' van Sunny Bergman, en in het specifiek de shockerende uitspraak van advocaat Gerard Spong: “Vrouwen laten zich toch snel verkrachten. Ze geven gauw hun verzet op.”, wil ik graag nog even verduidelijken dat je niet 'kiest' hoe je reageert tijdens seksueel geweld.

De opmerking van Sprong gaat uit van een hardnekkige, maar onjuiste aanname: dat bevriezen tijdens een verkrachting een keuze is.

Dat is het niet. En juist daarom is het zo belangrijk dat een documentaire als deze zulke schadelijke mythes over seksueel geweld pijnlijk maar duidelijk aan het licht brengt.

Overlevingsreacties zijn geen bewuste keuzes

Lange tijd dacht men dat we in stressvolle of levensbedreigende situaties twee ‘keuzes’ hadden:

Fight (vechten) of Flight (vluchten).

Later kwam daar Freeze (verstarren) bij, en nog weer later werd ook Fawn (pleasen/meebewegen) erkend als overlevingsmechanisme.

Maar nog steeds is er veel onbegrip over hoe diep deze reacties geworteld zijn in ons lichaam en autonome zenuwstelsel.

Deze overlevingsreacties zijn namelijk geen bewuste keuzes. Ze ontstaan autonoom, als een poging van ons lichaam om veiligheid te herstellen of te overleven. Het zenuwstelsel beslist razendsnel hoe groot het gevaar is en welke reactie onze overleving het beste dient — vaak zó snel, dat je bewuste brein pas later probeert te begrijpen wat er gebeurde.

Victim blaming

Toch krijgen mensen, vooral in het geval van een freeze- of fawn-reactie tijdens seksueel geweld, vaak te maken met oordelen zoals:

• “Waarom deed je niks?”

• “Waarom heb je niet geschreeuwd?”

• “Je had je moeten verzetten.”

Deze vorm van victim blaming is niet alleen onterecht, maar ook erg schadelijk.

Het kan bij het slachtoffer leiden tot diepe schaamte, schuldgevoel en zelfs secundair trauma, wat herstel in de weg staat.

Én het houdt bovendien de verantwoordelijkheid weg waar het hoort: bij de dader.

Freeze en Fawn zijn normale reacties op een abnormale gebeurtenis

Bevriezen of ‘meewerken’ tijdens seksueel geweld is geen zwakte of instemming. Het zijn automatische overlevingsstrategieën van een lichaam dat gevaar ervaart en geen andere uitweg ziet.

Wanneer het zenuwstelsel inschat dat vechten of vluchten onmogelijk of zinloos is, schakelt het over op andere vormen van bescherming — zoals bevriezen of meewerken.

Wist je dat tijdens seksueel geweld:

• 70% van de slachtoffers verstijft of ‘meewerkt’.

• 79% van de slachtoffers  genitale respons vertoont.

• 96% van de slachtoffers gehoorzaamt aan de pleger.

(Bron: Centrum Seksueel Geweld)

Je lichaam reageert om je te beschermen. Dit kan tijdens seksueel geweld zich uiten in een genitale respons; het vochtig worden van de vagina, een erectie of zaadlozing krijgen. Deze lichamelijke respons zegt helemaal niets over opwinding en al helemaal niet over toestemming.

De schaamte van kant laten wisselen

Het is hoog tijd dat we, in de woorden van Gisèle Pélicot, de schaamte van kant laten wisselen.

Dat we collectief achter slachtoffers gaan staan.

Dat we niet langer de slachtoffers bevragen, maar de daders aanspreken op hun daden.

Een gezond zenuwstelsel is een flexibel zenuwstelsel

“The goal is not to stay in a state of regulation but rather to know where we are, recognize when we’re moving out of regulation and being pulled into a survival response, and be able to return to regulation. The ability to flexibly move between states is a sign of well-being and resilience.”

– Anchored, Deb Dana

Het is niet realistisch (of helpend) om altijd kalm te zijn, of voortdurend ‘in de ventrale vagale staat’ te verkeren.

Een gezond en veerkrachtig zenuwstelsel is een flexibel zenuwstelsel, waarbij je kunt bewegen tussen de autonome staten en van spanning en afsluiting terug naar veiligheid en verbinding.

Overlevingsreacties zijn natuurlijke en gezonde reacties

Overlevingsreacties zoals vechten, vluchten of bevriezen zijn natuurlijke en gezonde reacties van je lichaam op (vermeend) gevaar. Dat betekent: je systeem werkt.

Pas wanneer je langdurig vast komt te zitten in zo’n overlevingsstaat, en je de weg naar regulatie niet meer kunt vinden, ontstaat er ontregeling. Dan kunnen klachten ontstaan zoals uitputting, depressie, overbelasting, burn-out of traumaklachten.

Veerkracht ontwikkelen

Veerkracht is niet iets wat je bezit of niet, maar iets wat je kunt ontwikkelen. Een flexibel zenuwstelsel is een veerkrachtig zenuwstelsel.

De weg naar meer veerkracht begint met het leren herkennen van jouw signalen van (on)veiligheid. Hoe voelt het als je in een sympathische of dorsale staat bent? En wat helpt jou om weer terug te bewegen richting regulatie?

Door jouw hulpbronnen in kaart te brengen — momenten, mensen, bewegingen, gedachten of sensaties die veiligheid oproepen — ontwikkel je een innerlijke toolkit. Iets om op terug te vallen wanneer je uit regulatie raakt.

Hoe vaker je de weg bewandelt, hoe makkelijker je hem terugvindt

Hoe vaker je bewust door de beweging van spanning naar herstel gaat, hoe vertrouwder dat pad wordt. En hoe eerder je het herkent dat spanning oploopt — hoe sneller je jezelf kunt begeleiden terug naar regulatie.

Wil je leren hoe je dat doet? In mijn workshop Breng je zenuwstelsel in kaart onderzoeken we jouw autonome patronen en hulpbronnen. Ook is het mogelijk om 1-op-1 aan de slag te gaan met de Polyvagaaltheorie en hoe inazichten en oefeningen hieruit jou kunnen ondersteunen.

De Personal Profile Map: 'je zenuwstelsel in kaart brengen'

Je zenuwstelsel leren kennen als een innerlijk kompas dat je kun leren lezen

De personal profile map is een tool ontwikkeld door Deb Dana, geïnspireerd op de Polyvagaal Theorie van Stephen Porges. Het is een manier om je eigen autonome zenuwstelsel beter te leren kennen — op een persoonlijke, concrete en compassievolle manier.

Je brengt in kaart hoe jouw lichaam en zenuwstelsel reageren op veiligheid en op stress of dreiging. Welke signalen geven aan dat je je verbonden voelt? Wanneer merk je dat je lichaam zich terugtrekt of zich voorbereidt op actie? En wat helpt jou om weer terug te bewegen richting regulatie, richting veiligheid?

Het resultaat is een innerlijke plattegrond. Geen standaardmodel, maar een visuele kaart van jouw unieke zenuwstelsel.

Polyvagaal Theorie

De Polyvagaaltheorie werd in 1994 geïntroduceerd door Stephen Porges. Hiernaast heeft Deb Dana een grote rol gespeeld in het toepassen van deze theorie binnen de therapeutische context. In haar boek 'De Polyvagaaltheorie in Therapie'beschrijft Dana de Polyvagaaltheorie (PVT) als "de wetenschap van veiligheid".

Het persoonlijk profiel binnen de Polyvagaaltheorie beschrijft hoe jouw autonome zenuwstelsel reageert op stress, veiligheid en sociale verbinding. Dit profiel helpt je te begrijpen welke patronen jij hebt in vechten, vluchten, je afsluiten en verbinden — en hoe je je zenuwstelsel beter kunt reguleren.

Iedereen beweegt op zijn eigen manier door de drie toestanden van het zenuwstelsel:

• Ventrale vagale staat – veiligheid & verbinding

• Sympathische staat – vechten of vluchten

• Dorsale vagale staat – bevriezen of uitschakelen

Waarom is het zinvol om je zenuwstelsel in kaart te brengen?

Je krijgt woorden voor wat er in je gebeurt

Veel mensen worstelen met het gevoel dat ze soms 'overdreven reageren', zichzelf niet begrijpen of geen grip hebben op bepaalde gevoelens of gedragingen. Door je zenuwstelsel beter te leren kennen, kun je je eigen reacties gaan herkennen.

Je normaliseert automatische reacties

Wat soms voelt als “overdreven”, “onverklaarbaar” of “vervelend gedrag”, blijkt in feite een intelligente reactie van je zenuwstelsel op (ervaren) onveiligheid. Je lichaam probeert je te beschermen — ook als dat zich uit in gedrag wat je momenteel niet helpt. Door dit te begrijpen vanuit je zenuwstelsel, ontstaat er mildheid.

Je creëert ruimte voor nieuwe keuzes

Zolang je je niet bewust bent van wat er in jouw zenuwstelsel gebeurt, reageer je vaak automatisch. Door je toestanden te leren herkennen, ontstaat er ruimte om te pauzeren, te voelen wat je nodig hebt, en iets anders te proberen dan je gewend bent.

Vroeg leren herkennen = eerder kunnen reguleren

Hoe beter je je eigen signalen leert (her)kennen, hoe eerder je kleine verschuivingen in je stemming, gedrag of lichaam opmerkt. En dat maakt dat je niet hoeft te wachten tot het escaleert — je kunt eerder bijsturen.

Het geeft je de mogelijkheid om op een niet-dwingende manier terug te bewegen richting veiligheid, verbinding en keuzevrijheid. Je zenuwstelsel wordt een soort kompas dat je helpt navigeren — niet iets dat je moet ‘beheersen’.

Wat werkt voor jou?

Iedereen heeft een ander zenuwstelsel. Waar de één ontspant van contact, heeft de ander eerst ruimte nodig. Wat voor de één een trigger is, kan voor een ander juist een glimmer zijn (een micro-signaal van veiligheid).

Een personal profile map helpt je ontdekken:

• Hoe ziet mijn overlevingssysteem eruit?

• Welke signalen vertellen mij dat ik (on)veiligheid ervaar?

• Welke hulpbronnen ondersteunen míj bij regulatie?

Geen 'one size fits all', maar jouw unieke weg naar meer inzicht, mildheid en veerkracht.